مری کوانت، قهرمان نسل نو

مری کوانت (Mary Quant) (۱۹۳۰–۲۰۲۳) یکی از خلاق‌ترین و تأثیرگذارترین طراحان مد قرن بیستم بود؛ زنی نوآور، جسور و عمل‌گرا که بیش از هر طراح دیگری چهره‌ی مد دههٔ ۱۹۶۰ را دگرگون کرد. او با ترکیب نبوغ طراحی و هوشمندی تجاری، سبک تازه‌ای از پوشش شهری را پدید آورد و با معرفی دامن‌های بسیار کوتاه و طرح‌هایی بی‌پروا، روحیه‌ی شورش‌گر و آزاداندیش نسل جوان آن دوران را به نمایش گذاشت. کوانت از پیشگامان مد خیابانی و خرده‌فروشی مدرن بود و نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری جنبش معروف’Swinging Sixties’ )دههٔ شصت پرجنب‌وجوش( ایفا کرد. مجموعه‌های مد ما نمونه‌هایی از طراحی‌های مشهور او در سراسر دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ را در بر می‌گیرد.

«مد، ابزاری است برای رقابت در زندگی بیرون از خانه.»
— مری کوانت

مری کوانت در محلهٔ بلک‌هِیث لندن به دنیا آمد و بزرگ شد. او فرزند دو معلم ولزی بود. با وجود علاقه‌اش به مد، والدینش اجازه ندادند در رشتهٔ طراحی لباس تحصیل کند؛ بنابراین در کالج گُلدسمیتس Goldsmiths به تحصیل در رشتهٔ تصویرسازی پرداخت. در همان‌جا با همسر آینده‌اش، اشراف‌زاده‌ای به نام الکساندر پلانکت گرین Alexander  Plunket Greeneآشنا شد. کوانت در سال ۱۹۵۳ با مدرک آموزش هنر فارغ‌التحصیل شد و کارآموزی خود را در کارگاه کلاه‌دوزی لوکس اریک در خیابان بروک Erik of Brook Street آغاز کرد .دو سال بعد، در ۱۹۵۵، پلانکت گرین ساختمانی به نام مارکام هاوسMarkham House  در خیابان کینگز رود King’s Road در چلسی لندن خریداری کرد؛ منطقه‌ای که پاتوق گروهی از هنرمندان، کارگردانان و روشنفکران جوان مرفه موسوم به «چلسی سِت» ‘Chelsea Set’  بود. کسانی که به کشف شیوه‌های جدید زندگی و پوشش علاقه داشتند. در همان ساختمان، آن‌ها به همراه یکی از دوستانشان، آرچی مک‌نِیر(Archie McNair)، وکیل پیشین و عکاس تازه‌کار، در زیرزمین این ساختمان رستورانی به نام الکساندرز (Alexander’s)  و در طبقهٔ همکف بوتیکی به نام بازار (Bazaar) افتتاح کردند. ترکیب مهارت‌ها و استعدادهای متفاوت این سه نفر، عامل اصلی موفقیت بلندمدتشان شد; کوانت بر طراحی متمرکز بود، پلانکت گرین استعداد کارآفرینی و بازاریابی داشت و مک‌نیر جنبه‌های حقوقی و مدیریتی برند را سامان می‌داد.

در آغاز، کوانت بوتیک خود را با لباس‌هایی که از بازار عمده‌فروشی تهیه می‌کرد، پر می‌کرد و از این طریق می‌کوشید تا سبک تازه‌ای از پوشش زنان ارائه دهد. با این‌حال، او خیلی زود از محدودیت و یکنواختی لباس‌های موجود در بازار دلسرد شد.

موفقیت غیرمنتظرهٔ طرحی که برای افتتاحیه فروشگاه طراحی کرده بود و خودش آن را «پیژامه‌های دیوانه‌وار مخصوص سالن» می‌نامید، او را جسورتر کرد. این لباس در مجلهٔ هارپرز بازار Harper’s Bazaar معرفی شد و سپس توسط یک تولیدکنندهٔ آمریکایی خریداری گردید. همین موفقیت باعث شد کوانت تصمیم بگیرد بوتیک خود را با طرح‌های اصیل و دست‌دوز خودش تأمین کند و مسیر تازه‌ای را در دنیای مد آغاز کند.

کوانت طراحی خودآموخته بود. او در کلاس‌های شبانهٔ برش و دوخت شرکت می‌کرد تا بتواند الگوهای آمادهٔ بازار را تغییر دهد و به سبک مورد نظرش برسد. پس از کسب مهارت‌های فنی لازم، سیستم تولید روزبه‌روز را پایه‌گذاری کرد: درآمد فروش همان روز در بوتیک بازار  (Bazaar)، صرف خرید پارچه‌هایی می‌شد که شبانه دوخته و به شکل اجناس تازه برای عرضه روز بعد آماده می‌شدند.

گرچه این شیوه خسته‌کننده بود، اما باعث می‌شد رگال‌های بوتیک بازار همیشه پر از سری‌هایی از طراحی‌های تازه و منحصربه‌فرد باشند؛ این چرخه‌ی تولید مداوم، میل مشتریان به ظاهرهای تازه، متفاوت و درعین‌حال مقرون‌به‌صرفه را برآورده می‌ساخت.

« فونت تابلو و پنجرهٔ بزرگ شیشه‌ای را یادم هست و این‌که فقط دو لباس در ویترین بود و می‌شد مستقیما داخل فروشگاه را دید. شاید پرده‌ای یا چیزی شبیه آن هم بود، اما اصلاً شبیه ویترین معمولی نبود. خبری از ردیفی از لباس‌ها با رژ لب و کلاه‌گیس‌های مصنوعی نبود؛ ظاهر متفاوتی داشت. فوق‌العاده بود!»
 دیوید ملیناریک (David Mlinaric) ، طراح دکوراسیون داخلی

از اواخر دههٔ ۱۹۵۰ تا اوایل دههٔ ۱۹۶۰، بوتیک بازار (Bazaar) از معدود فروشگاه‌های لندن بود که جایگزینی برای سبک‌های رسمی و پخته‌ای که طراحان مد سنتی عرضه می‌کردند، ارائه می‌داد. همچنین این فروشگاه تجربه‌ای کاملاً تازه از خرید را به مشتریان القا می‌کرد، تجربه‌ای دور از فضای خشک و پرزرق‌وبرق خانه‌های مد، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و مراکز خرید رسمی، که بخش عمده‌ی بازار را تشکیل می‌دادند. در بازار Bazaar، موسیقی بلند، نوشیدنی‌های رایگان، ویترین‌هایی که با شوخ‌طبعی طراحی شده بود و ساعات کاری طولانی‌تر، باعث شده بود فضای فروشگاه حال و هوای یک “صحنه” پیداکند که اغلب تا دیروقت ادامه داشت. زنان جوان از سراسر لندن به این بوتیک می‌آمدند تا در محیطی آزادتر و غیررسمی‌تر، از خرید «چیزی متفاوت» لذت ببرند.

زیبایی‌شناسی در حال شکل‌گیری مری کوانت، تحت‌تأثیر رقاصان، موسیقی‌دانان و سبک خیابانی خاص اعضای چلسی سِت و همچنین گروه مودها (Mods)-(کوتاه شده‌ی مدرنیست  Modernists) قرار داشت. مودها که در اواخر دهه‌ی ۱۹۵۰ در بریتانیا بخش مهمی از فرهنگ جوانان لندن را شکل می‌دادند، شیفتهٔ لباس‌های ورزشی ایتالیایی، دوخت‌های دقیق و خطوط تمیز بودند.

نخستین مجموعه‌های کوانت به شکلی چشمگیر مدرن، ساده و در عین حال کاملاً کاربردی و قابل پوشیدن بودند. برخلاف لباس‌های ساختارمند و رسمی‌ای که هنوز در میان طراحان مد سنتی رواج داشت، کوانت به دنبال «لباس‌های راحت و متناسب با فعالیت‌های زندگی روزمره» بود. او با ترکیب تونیک‌های کوتاه و جوراب‌شلواری‌های رنگی در طیف‌های درخشان از قرمز آتشی و نارنجی زنجبیلی گرفته تا بنفش آلو و انگوری نسخه‌ای جسورانه و مدرن از لباس‌های ساده و کاربردی آفرید که خود در کودکی، در مدرسه و کلاس‌های رقص، می‌پوشید.

علاقه به غیرمنتظره بودن یکی از امضاهای سبکی مری کوانت بود. او با مقیاس و تناسب‌ها بازی می‌کرد و از لباس‌های قرن پیش الهام می‌گرفت تا عناصر آشنا را وارونه و دگرگون کند؛ عناصری برگرفته از کت‌های نورفولکNorfolk  ، پیراهن‌های یقه‌برگه‌ای (tab-collared shirts)و (سینه بند)‌ بادیس‌های برند Liberty. یکی از طراحی‌های اولیه‌ی او از سال ۱۹۵۸ – لباسی سه‌تکه از پارچه فلانل(پشم) خاکستری-  شامل کلاه، شلوار کوتاه گشاد تا زانو (knickerbockers)  و پیراهن بلند تونیک‌مانند بود؛ ترکیبی چشمگیر که زیرپوش‌های ویکتوریایی را به شکلی شوخ‌طبعانه به لباس روزمره بدل می‌کرد. از نمونه‌های دیگر رویکرد بی‌پروا‌ی کوانت می‌توان به ژاکت‌های مردانه‌ی بلند اشاره کرد که به‌عنوان لباس زنانه پوشیده می‌شدند، و یقه‌های پلاستیکی سفید که برای اضافه کردن درخشش و تضاد به پلیورها و پیراهن‌ها به کار می‌رفتند. چنین طراحی‌هایی به جوانان این امکان را می‌دادند تا با خرید لباس‌هایی ساده و قابل دسترس، در حس «مدرن بودن» شریک شوند. در سال ۱۹۵۷، تقاضای روزافزون برای لباس‌های کوانت باعث شد که او دومین فروشگاه بازار (Bazaar) را در کینگز رود افتتاح کند؛ فضایی که طراحی داخلی آن بر عهده‌ی ترنس کنران (Terence Conran) بود.

به مری کوانت اغلب اعتبار ابداع شاخص‌ترین استایل دهه‌ی ۱۹۶۰، یعنی مینی‌ژوپ (mini-skirt) داده می‌شود. البته هیچ مدرک قطعی‌ای وجود ندارد که مشخص کند چه کسی نخستین بار به طرز جسورانه‌ای لبه دامن را بالاتر از زانو برد ( آندره کورهژ (André Courrèges)، طراح فرانسوی، نیز یکی از گزینه‌های مطرح است.)
با این حال، دامن‌های بسیار کوتاه و پیراهن‌های آزاد (shift dresses) به امضای سبکی کوانت بدل شدند و با کمک مدل مشهور آن دوران، توئیگی (Twiggy)  که اندام بلند و باریکش به خوبی با لباس‌های بسیار کوتاه سازگار بود، به سرعت به ترند جهانی تبدیل شد. مینی‌دامن‌ها و مینی‌درس‌ها به‌خوبی با جوراب‌شلواری‌ها و لباس‌ زیرهای برند مری کوانت هماهنگ می‌شدند؛ یکی از نخستین مجموعه‌هایی که تحت برند مری کوانت Mary Quant  به‌صورت رسمی تولید شدند.

کوانت همچنین پلیورهای تنگ با بافت ریز “skinny rib”را طراحی کرد (لباسی که الهام گرفته از پوشیدن تفننی یک پلیور بچگانه بود) و در سال ۱۹۶۶ شلوار گرمکن‌ها (hot pants) را ابداع کرد. او با بهره‌گیری از علاقۀ دهه‌ی ۶۰ به مواد مصنوعی جدید، نخستین طراحی بود که ازPVC  استفاده کرد و لباس‌هایی با ظاهر براق موسوم به «خیس» (wet look) بوت‌های ضدآب متنوع را در مجموعه‌ی کفش خود به نام Quant Afoot عرضه کرد.

در حالی که صحنهٔ بوتیک‌های لندن تازه در حال شکوفایی بود، کوانت جایگاه خود را به‌عنوان چهره‌ای قدرتمند در عرصهٔ تجاری و فرهنگی تثبیت کرد. در سال ۱۹۶۲ او قراردادی سودآور با فروشگاه‌های زنجیره‌ای آمریکایی جی‌سی پنیJC Penney  امضا کرد. یک سال بعد، در ۱۹۶۳، شرکتMary Quant Limited  با راه‌اندازی خط تولید جدید و ارزان‌تر به نام جینجر گروپ Ginger Group وارد بازار انبوه بریتانیا شد. همان سال، کوانت برندهٔ جایزه بین‌المللی روزنامه Sunday Times برای «بیرون کشیدن انگلستان از نگرش سنتی‌اش نسبت به لباس» شد.

در سال ۱۹۶۶، او نشان OBE دریافت کرد و زندگی‌نامهٔ خود را با عنوان Quant by Quant  منتشر نمود. سال بعد، سومین فروشگاهش را در خیابان نیو باند لندن New Bond Street افتتاح کرد. تا پایان دههٔ ۶۰، مری کوانت به سرشناس‌‌ترین طراح بریتانیا بدل شد و نفوذی بی‌سابقه در بازار به‌دست آورد: تخمین زده می‌شد که از هفت میلیون زن دست‌کم یکی از محصولات او را در کمد خود داشته باشند و هزاران نفر دیگر از لوازم آرایش مدرن و رنگارنگ برند “Daisy”  او استفاده می‌کردند.

در نیمهٔ نخست دههٔ ۱۹۷۰، کوانت همچنان در خط مقدم مد باقی ماند. آثار او در نمایشگاه مری کوانت لندن Mary Quant’s London  که از نوامبر ۱۹۷۳ تا ژوئن ۱۹۷۴ در موزه لندن (کاخ کنزینگتون (Kensington Palace)) برگزار شد، مورد تجلیل قرار گرفت. از اواخر دههٔ ۷۰ به بعد، کسب‌وکار او به تولید پوشاک زنانهٔ باکیفیت در کنار طراحی‌های داخلی هماهنگ برای شرکت بریتانیایی آی‌سی‌آی ICI پرداخت. از جمله: ملحفه، فرش، رنگ، کاغذدیواری، خط تولیدهای جانبی مثل مایو، جوراب، جواهر، عروسک مد دیزی “Daisy” و همچنین محصولات محبوب آرایشی و مراقبت از پوست.

کوانت در ادامه فعالیتش محصولات مراقبت از پوست مردانه خود را هم معرفی کرد و کتاب‌هایی دربارهٔ دیدگاه خود دربارۀ زیبایی و آرایش منتشر نمود. در سال ۱۹۹۰، شورای مد بریتانیا (British Fashion Council) جایزه‌ی معتبر Hall of Fame Award  را به پاس نقش برجسته‌اش در مد بریتانیا به او اعطا کرد. او دومین زندگی‌نامهٔ خود را در سال ۲۰۱۲ منتشر کرد و در فهرست افتخارات سال نو۲۰۱۵ به عنوان دِیم (Dame) نائل گردید.